Tijdens mijn vakantie in Krakau heb ik een aantal reisjes gemaakt buiten de stad. Ook zijn er veel georganiseerde tochten. In dit artikel een wat meer beladen bestemming; Auschwitz. Vooral bekend vanwege hét concentratie- en vernietigingskamp van de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog. Ik heb hierboven ook de Poolse naam gezet, omdat die naam voor het stadje staat waar het kamp bij gelegen is. De inwoners van dat stadje houden de Poolse naam in ere, omdat die niet direct aan het kamp en de daarbij behorende verschrikkingen verbonden wordt.
Ik vertel straks ook over dit stadje, want dat is ook een bezoekje waard, wat bijna geen enkele toerist doet. Daartegenover staat het aantal bezoekers dat per jaar het voormalige kamp, nu gedenkplaats en museum, bezoekt. Namelijk meer dan 1,5 miljoen per jaar. Het is dan ook wereldwijd het symbool voor de gruwelijke daden van de nazi’s en symbool voor de Holocaust. Uiteraard waren er veel meer kampen in die tijd, in meerdere landen. Ik heb in eerdere blogs al geschreven over Dachau (bij München) en Terezin (bij Praag). Ben je in Zuid-Polen op vakantie, dan raad ik je ook beslist aan om hier een bezoekje aan te brengen.
Auschwitz
Een “enorme begraafplaats zonder graven” wordt het geheel vaak genoemd. Tussen 1940 en 1945 zijn minstens 1,1 miljoen Joden naar Auschwitz gedeporteerd. Daarnaast, minder bekend, maar even tragisch: 150.000 Polen, 23.000 zigeuners, 15.000 Russische krijgsgevangenen en 25.000 mensen uit andere landen (28 nationaliteiten). Waaronder communisten, homoseksuelen, verzetsmensen, politieke gevangenen, intellectuelen, priesters, Jehova’s Getuigen, prostituees en (verstandelijk) gehandicapten. Hongaarse Joden (438.000) vormden de grootste groep.
Ongeveer 900.000 Joden werden nooit geregistreerd, maar direct vanuit de treinen naar de gaskamers gebracht. 400.000 gevangen werden geregistreerd (de helft daarvan was Joods) en van deze groep hebben 60.000 mensen het overleefd.
Toen de Russische troepen in de buurt kwamen, begon er een evacuatie van gevangenen die nog in staat waren te lopen en in de “dodenmarsen” terechtkwamen naar meer westelijk gelegen gebieden in het Duitse “Reich”. Weinigen hebben deze evacuatie overleefd. Toen de Russen aankwamen in het kamp, waren daar nog maar zo’n 7000 overlevenden, onder hen vooral kinderen en bejaarden in een staat van totale uitputting.
Het gehele complex bestond uit drie hoofdkampen: Auschwitz I, Auschwitz II – Birkenau en Auschwitz III – Monowitz. Daarnaast waren er ongeveer 40 kleinere kampen in de regio. In de eerste twee kampen is nu het herdenkingsmuseum te bezoeken, dat geopend werd in 1947 en sinds 1979 op de werelderfgoedlijst van de Unesco staat.
Auschwitz 1
De bus vanuit Krakau komt aan bij Auschwitz I en het is aan te raden om je bezoek daar te beginnen. Hier kun je een zeer indrukwekkende documentaire bekijken (in Pools en Engels) over de bevrijding van het kamp door de Russen.
In juni 1940 kwamen de eerste Poolse gevangen in dit kamp. In september 1941 testten de nazi’s er voor het eerst op 850 Polen en Russen het beruchte gas en pesticide zyklon B. De producent hiervan is er schatrijk door geworden. In 1942 kwamen de eerste vrouwen in het kamp. In dit kamp zijn ongeveer 70.000 gevangen omgekomen, voornamelijk Poolse intellectuelen en Russische krijgsgevangenen, onder wie een aantal in de gaskamer en het crematorium die in 1941 en 1942 in gebruik waren.
Op deze locatie, die in dezelfde staat is als dat het in 1945 door de nazi’s werd achtergelaten, is nu het belangrijkste deel van de tentoonstelling ondergebracht. Later werd Auschwitz 1 het administratief centrum van het complex.
Toegangspoort Arbeit macht frei
De bezichtiging start bij de beroemde (beruchte) toegangspoort met de zin “Arbeit macht frei” (Werk geeft vrijheid).
Blokken en barakken
Op het terrein zie je de uitkijkposten en het prikkeldraad, rijen populieren en 28 identieke gevangenisblokken aan twee hoofdpaden. Alles bezoeken is eigenlijk niet te doen. Het meest interessant om te bezoeken zijn de blokken achteraan het tweede pad;
- met tentoonstellingen over de Shoah in blok 4
- overblijfselen van de massamoord in blok 5
- het dagelijks leven van een gevangene in blok 6
- slapen/hygiëne in blok 7
- Ook indrukwekkend is het blok waar de medische experimenten met sterilisatie werden uitgevoerd.
- Daarnaast ligt het dodenblok (nr. 11). Dit is de plek waar opstandelingen werden gemarteld. In de kelder bevinden zich de sta- en hongercellen, waar 4 gevangen op amper 1 vierkante meter dagenlang moesten blijven staan.
Tussen de twee blokken staat de “dodenmuur”, die de binnenplaats afsluit en waar duizenden mensen zijn geëxecuteerd.
Er zijn verschillende blokken met landententoonstellingen.
- Blok 18 is het Hongaarse blok waarin bezoekers tijdens de bezichtiging over rails worden geleid.
- Blok 20 is van Frankrijk en België, dat uitgebreid vertelt over de deportatie van de Franse Joden.
- Blok 21 is het Nederlandse blok.
Auschwitz II – Birkenau
Bij aankomst zie je hier direct de beroemde dodenpoort waar alle treinen doorheen reden. Bij aankomst beslisten artsen van de SS wie er direct moesten worden vergast en wie er moesten werken in de fabriekshallen van IG Farben. Een synthetische rubberfabriek bevond zich op 7km van het kamp. Dit is het kamp waar stelselmatig en volgens plan vooral Joden en zigeuners zijn vermoord. Het kamp werd in oktober 1941 uit het niets opgebouwd.
Vlakbij het dorpje Brzezinka (Birkenau) dat “kleine berkenwei” betekent. Dit is geen concentratiekamp, maar een vernietigingskamp. De rails lopen door de poort het kampterrein op, helemaal naar achteren, waar de gaskamers en crematoria stonden. Er stonden hier 300 barakken op een oppervlakte van 2km bij 2,5km. er zijn daar nog maar 45 bakstenen en 22 houten van bewaard gebleven. Je ziet wel de omtrekken aangegeven van de andere barakken. Er is geen museum te bezoeken, alleen deze lugubere plaats.
De zeer lange uitlaadperrons leiden naar het Internationaal Monument voor de Slachtoffers van het fascisme dat in 1967 werd geplaatst. in 21 talen is er te lezen dat deze verschrikkingen nooit meer mogen gebeuren. je ziet de ruïnes van de crematoria en gaskamers en ook de vijvers waarin de as werd gestrooid. De gaskamers waren tussen 1942 en 1944 in gebruik. De SS blies het geheel op in de hoop dat de geallieerden het nooit zouden vinden en alles onbekend zou blijven. Dit is gelukkig mislukt, zodat we de gebeurtenissen kunnen blijven herdenken.
Oświęcim
De stad werd in 1179 voor het eerst vermeld. Het hertogdom Auschwitz en Zator was sinds 1327 een vazalstaat van Bohemen en werd later eigendom van de hertogen van Teschen. Na de eerste Poolse deling kwam de stad in bij Oostenrijk, waarvan de heersers zich nu ook “hertog van Auschwitz” noemden. In tegenstelling tot de rest van dit gebied maakte Auschwitz sinds 1818 deel uit van de Duitse Bond. De stad kwam na de Eerste Wereldoorlog, door het Verdrag van Saint-Germain, bij Polen, maar werd in 1939 door Duitsland veroverd. Sinds 1945 behoort de stad weer tot Polen.
Als je wilt zien hoe het dagelijks leven van de overwegend Joodse inwoners van de stad er voor 1939 uitzag, ga je naar de gerestaureerde Chevra Lomdei Mishnayotsynagoge. De synagoge van de broederschap van de Mishnastudenten. Historische foto’s tonen families in hun zondagse kleren, en portretten van mannen, vrouwen en kinderen die gemaakt werden vanwege bijzondere gelegenheden. Dit is een enorm contrast met de beelden in het concentratiekamp.
- Naast de synagoge vind je het Joods centrum. Hier zijn tentoonstellingen en voordrachten, een Joodse boekhandel en een café met dakterras.
- De markt (Rynek) werd in de middeleeuwen een centraal handelspunt dat vroeger werd omringd door houten gebouwen. Op het marktplein was de zetel van het stadsbestuur en waren de belangrijkste burgerlijke huizen. Tegenwoordig wordt de markt omringd door bakstenen huurkazernes uit de 19e eeuw, en er zijn restaurants.
- In mei 2014 werd de markt gemoderniseerd waardoor het vooroorlogse uiterlijk werd hersteld, aangevuld met nieuwe elementen zoals verlichting en een glasplaat over de bewaarde restanten van de eerste muur en het zestiende-eeuwse stadhuis. Ook vind je er een verlichte fontein. Verder vind je er het monument van St. John van Nepomuk.
- Vlakbij het marktplein vind je een gebouw waar het Romagenootschap een tentoonstelling heeft met historische foto’s en afbeeldingen over het ontstaan van hun cultuur, hun omzwervingen door Europa de oorlog en vernietiging.
Auschwitz met kinderen bezoeken?
Of je dit met (jonge) kinderen moet doen, mag je uiteraard helemaal zelf bepalen. Ieder kind is anders en bekijkt dit met andere ogen. Mijn persoonlijke ervaring aan mijn bezoek aan Auschwitz was zeer heftig. Wij waren destijds begin 20 en beiden studeerden we geschiedenis, dus we wisten wel waar we aan begonnen. Toch waren we beiden erg onder de indruk, vonden we het zeer aangrijpend en hebben we er echt even van moeten bijkomen.
Toen ik, een paar maanden later als docent geschiedenis in 2-vmbo, erover vertelde aan mijn leerlingen, waren die er ook behoorlijk van onder de indruk. Om een lang verhaal kort te maken, ik denk dat je er niet met kinderen onder de 13 naar toe moet. Dat raadt de organisatie zelf ook af.
Praktische informatie voor reis & Tickets
Vanuit Krakau (Centraal station) kun je er met een streekbus in pakweg 1,5 uur naar toe. Ook gaat er een trein naar Oświęcim, waar je vervolgens met een bus naar het kamp kunt. Ook bieden alle reisorganisaties excursies aan naar Auschwitz. De toegang is gratis voor beide kampen.
Ook is het mogelijk om het als georganiseerde trip met gids te boeken, inclusief reis vanaf Krakau. Er zijn rondleidingen mogelijk in verschillende talen, die je telefonisch of online reserveert. Tussen de twee kampen (3,5 km) rijdt een gratis pendelbus. Gezien de vele bezoekers, is die vaak overvol. Wij zijn destijds maar terug gaan lopen, maar weet waar je aan begint. Je kunt een brochure kopen, in verschillende talen, met een plattegrond en veel uitleg.
Meer informatie vind je hier.
- Tweede Wereldoorlog; interessante monumenten en musea in Nederland - 1 november 2022
- Madrid Stedentrip; Bezienswaardigheden & Activiteiten - 24 januari 2022
- Groningen stad; bezienswaardigheden & activiteiten - 2 januari 2022
Je zou ook interesse kunnen hebben in
Wieliczka en Bochnia zoutmijnen bezoeken vlakbij Krakau in Polen
Invasiestranden Normandië bezoeken; Begraafplaats & Museum
Theresienstadt Concentratiekamp Praag Terezín bezoeken
Tatra gebergte in Polen; bezienswaardigheden & wandelingen
Tweede Wereldoorlog; interessante monumenten en musea in Nederland
Leave a comment