In de zomer van 2015 was ik een week op vakantie in Leeuwarden, waarover ik al geschreven heb, en bezocht toen vanuit die stad de omgeving. Veelal deed ik dat op de fiets (onder andere te huur op het station van Leeuwarden), wat echt een aanrader is in deze provincie, maar met het openbaar vervoer kun je ook overal komen.
Binnenstad
De plattegrond van de binnenstad is nog steeds dezelfde als in de 17de eeuw. Een wandeling door alle straatjes en steegjes met de vele historische gebouwen is dus echt een aanrader.
In de negentiende eeuw was er steeds meer ruimte nodig. Binnen het schootsveld van de kanonnen op de bastions op de vestingwallen mocht niet gebouwd worden. Alle nieuwbouw werd in de binnenstad opgepropt, wat leidde tot het verlies van vele oude historische gebouwen. Gelukkig werd de binnenstad van Dokkum, als één van de eerste plaatsen in Nederland, in 1974 uitgeroepen tot beschermd stadsgezicht. De afgelopen tijd is er met hulp van geld uit de EU veel gerestaureerd. Maar ook door bedrijven en inwoners zelf.
Goed voorbeeld is de Koffiebranderij, waar nu een restaurant in gevestigd is en het halsgevelhuis ‘De Gouden Hand’ aan de vleesmarkt. Dit gebouw uit 1743 met een verdieping onder het zadeldak met halsgevel is prachtig versierd met gebeeldhouwde klauwstukken. In de gevel kwam ook een weelderig versierde gevelsteen, met barokkrullen en een vergulde rechterhand, het symbool van de familie Han(d)sma. De brouwerij droeg vanaf die tijd de naam ‘De Gouden Hand’.
Stadswallen & poorten
De oude vestingstad van Dokkum is omringd door stadswallen. Deze stadswallen staan bekend als bolwerken. Op zes punten bevinden zich bastions. De twee belangrijkste punten zijn de bastions waarop molens zijn geplaatst. Dit wordt ook wel de Groene Long genoemd vanwege de natuur die er te vinden is. Bijvoorbeeld het Oosterbolwerk: dit is een openbaar park in de Engelse landschapsstijl. Vanaf de bolwerken heb je een goed zicht op de binnenstad, maar ook op de wijken rondom de binnenstad. Het Noorderbolwerk kun je overslaan, hier zie je veel achterkanten van woningen, bedrijven of garages.
De enige ingangen van de vestingstad waren vier poorten: Hanspoort, Halvemaanspoort, Woudpoort en de Aalsumerpoort. Om 21.50 uur werden klokken geluid als waarschuwing dat de poorten gingen sluiten. Mensen buiten Dokkum hadden dan nog tien minuten tijd om naar binnen te gaan. Ook nu nog worden om 21.50 uur in Dokkum de klokken geluid om deze traditie in ere te houden.
Op de bolwerken van Dokkum staan de korenmolens De Hoop (1849) en Zeldenrust (1862). De windmolen Zeldenrust werd gebouwd in 1862. De molen is een achtkante stellingmolen en is een koren- en pelmolen. Beide molens zijn rijksmonument en kunnen vanuit vrijwel de gehele binnenstad van Dokkum gezien worden.
Meer informatie vind je hier.
Stadhuis van Dokkum
Het stadhuis van Dokkum is een gebouw uit 1610 dat later nog uitgebreid en verbouwd werd. Op 3 september 1607 besloot het stadsbestuur van Dokkum tot de bouw van het stadhuis. Het Mockemahuis moest grondig verbouwd worden tot stadhuis. Het stadhuis dat tussen 1607 en 1610 verrees, werd asymmetrisch. Niet precies in het midden, maar net daarnaast kwam de ingang. De grote gevelsteen werd gemaakt van natuursteen. Boven op de toren stond een achtkante lantaarnspits. Boven op de toren stond een windvaan in de vorm van een schip. In 1717 werd deze vervangen door een grotere. Hierdoor kwam er plaats voor een klokkenkoepel. Het gebouw was in maniëristische stijl. Deze stijl komt alleen nog terug in de Groene Kamer met een schouw. In het midden van de 18de eeuw werd het stadhuis te klein. In 1756 besloot de magistraat (burgemeester) om het naast het stadhuis gelegen pand te kopen. Dit werd tussen 1761 en 1762 zo gebouwd dat de vloeren op de verdiepingen aansloten met die van het stadhuis. Ook werd zo het dak op dezelfde hoogte verplaatst. Bij een grote verbouwing verdween het maniërisme en classicisme kwam ervoor in de plaats. De rolgevel werd vervangen door een fronton met het beeld van vrouwe Justitia.
De schilderijen in de raadzaal zijn uit 1763 van Daniël Reynes (1711-1777). De eerste van de reeks verbeeldt de geschiedenis en de schilderkunst. Het tweede schilderij laat de opkomst van het christelijke geloof zien. Het derde schilderij gaat over de oorlogen, waaronder de overwinning op de Spaanse bezetter. Ook is afgebeeld hoe Dokkum protestants wordt. Het laatste schilderij laat de bloei van Dokkum zien.
Tegenover het stadhuis staan op de plaats van het voormalige blokhuis drie zeventiende-eeuwse huizen. In deze drie gebouwen zitten tegenwoordig winkels.
Meer informatie vind je hier.
De Waag
De Waag is gebouwd in 1754, precies 1000 jaar na de stichting van Dokkum. Het bezit vier ionische pilasters met gebeeldhouwde stadswapens en een klokkoepel. Op de gevel staat nog steeds de tekst weegt en waakt. Hier werd de zuivel gewogen en er waren hier soldaten gelegerd. Nadat het gebouw de functie van waag verloor is het in gebruik geweest als stalling voor brandweerspuiten, politiebureau, oudheidskamer en VVV-kantoor. Nu is er een restaurant (grand café) gevestigd.
Meer informatie vind je hier.
Distilleerderij Sonnema
In Dokkum begon Fedde Sonnema zijn distilleerderij en likeurstokerij, tegenwoordig nog steeds bekend van Sonnema Berenburg. De oude fabriek staat nog steeds in Dokkum. Het pleintje voor de voormalige fabriek is naar Sonnema Sonnemapleintje genoemd. De berenburg wordt tegenwoordig in Bolsward gestookt. In die stad kun je de distilleerderij van Sonnema te bezoeken. In een rondleiding van ongeveer vijf kwartier leer je alles over het brouwen van de beroemde berenburg. Na afloop is er alle mogelijkheid om te proeven van de berenburg. In juni, juli en augustus is er elke dinsdag, woensdag en donderdag om 13.30 en 15.00 een rondleiding. De officiële distilleerderij in Dokkum kun je niet bezoeken.
Meer informatie vind je hier.
Dokkumer Lokaeltsje
In het begin van de vorige eeuw reed er een boemeltreintje van Dokkum naar Leeuwarden. ‘In het Dockumer Lokaeltsje’ is een soort tweede volkslied voor Dokkum geworden. In juli en augustus rijdt het Lokaeltsje op de woensdag- en zaterdagmiddagen langs de mooiste plekjes van Dokkum. De machinist vertelt tijdens de rit allerlei wetenswaardigheden. Opstappen kan voor het stadhuis. Ook is het mogelijk om het Dockumer Lokaeltsje te huren voor groepen.
Meer informatie vind je hier.
Trekschuit de ‘Herinnering’ en andere rondvaarten
Deze trekschuit of snik is in 1980 gebouwd en is een reconstructie op ware grootte van een Friese trekschuit uit de 18e eeuw. Deze trekschuit is te huren voor gezelschappen tot 24 personen. Er zijn verschillende mogelijkheden voor het maken van een tochtje. Bijvoorbeeld een ‘rondje Dokkum’. Dit rondje duurt een uur en geeft een zeer veelzijdig beeld van de stad. Aan boord zijn ook altijd de schipper en een opstapper. De opstapper heeft ook de rol van gids en vertelt onderweg over de trekschuit en de omgeving. De afvaart is bij Museum Dokkum.
Meer informatie vind je hier.
Museum Dokkum
Eén van de panden is uit 1618. Hier was tot 1645 de Admiraliteit van Friesland gevestigd. Van 1596 tot 1645 was in Dokkum één van de vijf admiraliteitscolleges van Nederland gevestigd. De Admiraliteit hield zich bezig met de bescherming van de handelsvaart en met oorlogsvoering op zee. Door het dichtslibben van de zeearm verplaatste de Admiraliteit in 1645 van Dokkum naar Harlingen. Sinds 1963 is het pand onderdeel van het museum. De mooie decoraties uit die tijd in renaissancestijl zijn bewaard gebleven. Naast het museum ligt een prachtige binnentuin waar de monumentale entree van het oude admiraliteitsgebouw te zien is.
De vaste collectie van het museum bestaat uit oude archeologische opgravingen, oude gebruiksvoorwerpen, volkskunst, schilderijen en Fries aardewerk. Er is een uitgebreide Friese zilvercollectie, waarvan een groot deel afkomstig is van Dokkumer goud- en zilversmeden. Daarnaast is er een interessante collectie textiel, waaronder Friese kostuums, floddermutsen en merklappen. Het museum heeft een kleine bibliotheek en een grote verzameling foto’s en ansichtkaarten.
Meer informatie vind je hier.
Kerken in Dokkum
Grote of Sint-Martinuskerk
De eerste kerk die op deze plaats gebouwd werd, was een kerk uit de 10e eeuw. Vervolgens zijn er resten gevonden van een kerk uit de 11e eeuw, en een derde werd in de 13e eeuw gebouwd. De huidige kerk is gebouwd omstreeks 1590. In het jaar 1580 veroverde Filips graaf van Hohenlohe-Langenburg de stad Dokkum voor Willem van Oranje. Dit betekende voor Dokkum dat de bezetting van de Spanjaarden voorbij was. Ook betekende dit dat de Hervormde Eredienst kon worden ingevoerd. Er waren in die tijd twee kerken. De Abdijkerk was eigendom van het klooster dat op de Markt stond. Beide kerken waren in slechte staat en bouwvallig. Dokkum vroeg de provincie een bijdrage in de kosten van de restauratie. Men kwam na veel onderhandelingen tot de conclusie dat de Abdijkerk gesloopt en de kleine kerk grondig gerestaureerd moest worden. De stenen die bij die restauratie gebruikt werden, kwamen grotendeels uit de Abdijkerk. De naam kleine kerk werd veranderd in De Grote of Sint-Martinuskerk.
Enkele graven in de kerk zijn waarschijnlijk geplaatst tijdens de verbouwing in de 16de eeuw. Veel grafstenen liggen nog steeds in de kerk. Tussen 1964 en 1968 vond de laatste grote verbouwing plaats. Tijdens deze verbouwing vond ook archeologisch onderzoek plaats in de kerk. Tijdens dit onderzoek zijn prachtige mozaïekvloeren gevonden. Ook werden in die tijd de fundamenten van de oude Abdijkerk en de Abdijtoren gevonden.
De akoestiek is erg goed in de kerk. Dat is ook de reden dat er veel concerten in de kerk zijn.
Sint-Bonifatiuskerk
Gebouwd in 1871 naar ontwerp van Pierre Cuypers. Het is een neogotische kerk. De kerk heeft een 47 meter hoge toren. Tijdens de bouw stortte deze toren in, maar werd weer opgebouwd. De rooms-katholieke kerk is gewijd aan de H. Martinus en HH. Bonifatius en Gezellen. Interessant zijn vooral een orgel van L. van Dam en Zonen uit 1883, de kansel uit 1910, een hoogaltaar uit 1876, en de zijaltaren. De gebrandschilderde ramen zijn uit 1946.
In de Bonifatiuskapel staat onder het beeld van de H. Bonifatius een reliekschrijn waarin een gedeelte van de schedel van de H. Bonifatius wordt bewaard. Dit relikwie is afkomstig uit de crypte van de Dom van Fulda.
Doopsgezinde kerk
De zaalkerk in neoclassicistisch vormen is gebouwd in 1852. Het heeft een mooie, opengewerkte houten geveltoren. Boven de ingang staat de tekst: “Een is uw meester en gy zyt allen broeders”. Binnen zie je een mooi houten tongewelf. Het orgel is uit 1863.
Bonifatiuskapel uit 1934 en Bonifatiusbron in het Bonifatiuspark
De eerste steen werd gelegd op 5 juni 1934 (Bonifatiusdag). De bedevaartskerk is ingericht als een Romeins amfitheater. Het altaar en de zitplaatsen zijn overdekt. Bovenlangs de zitplaatsen zie je een processiegang, waar de geschiedenis van Bonifatius wordt weergegeven. Rond de kapel is een park aangelegd. Hierin staan 14 kruiswegstaties van de beeldend kunstenaar Jac Maris. Ook staat er in het park een standbeeld van Titus Brandsma. Hij was één van de oprichters van de Broederschap van de H.H. Bonifatius en Gezellen. Bij de kapel vind je ook de Bonifatiusbron.
Het zoet water dat eeuwenlang spontaan opwelde in de kerk van Bonifatius gold als een wonder van God verricht door de heilige bij zijn komst naar Friesland. Het bronwater van Dokkum leverde eeuwenlang schoon drinkwater voor de bewoners en grondstof voor bierproductie en andere ambachtelijke industrie. Tot de komst van de moderne drinkwatervoorziening – begin 20e eeuw – leverde de stad ook water uit de bron als voorraad aan andere Friese steden.
Admiraliteitsdagen
Dit is hét maritieme en muzikale festival van het Noorden. Het gratis toegankelijke festival voor jong en oud trekt jaarlijks tienduizenden mensen naar Dokkum. Vooral de concerten bij het beroemde keerpunt van de Elfstedentocht zijn populair. Vier dagen lang is de hele stad verdeeld in verschillende zones. Zo zijn er bij de Helling diverse spectaculaire activiteiten te doen met snelle boten, jetski-stuntshows en demonstraties van de brandweer, politie en marine. Ook is hier een kermis. Bij het Oosterbolwerk/Harddraversgracht zijn kanoërs, suppers en kinderen in waterballen. Op zondag zijn hier grachtzwemmers te zien die meedoen aan de Nautische mijl van Dokkum. Het is ook mogelijk om de stad zelf vanaf het water te bekijken, door een rondvaart te maken met bijvoorbeeld de trekschuit of de Dokkumer Praam.
Tijdens de Admiraliteitsdagen zijn er op de Markt rondom de circustent diverse foodtrucks te vinden. Ook langs de Diepswal zijn eetkramen langs het water verspreid waar mensen bijzondere hapjes kunnen proeven uit alle windstreken. In de Grote Kerk vindt een Speciaalbierproeverij plaats waarvoor bierbrouwers uit het Noorden worden uitgenodigd om hun speciale bier te laten proeven aan liefhebbers. Natuurlijk is de Brouwerij Bonifatius 754 er ook om het Dokkumer Bonifatiusbier te promoten.
De Diepswal wordt omgetoverd naar de tijd dat de eerste Friese Admiraliteit in Dokkum gevestigd was. Tientallen acteurs spelen scènes die gebaseerd zijn op verhalen over de historie van Dokkum en de Admiraliteit. Speciaal voor deze gelegenheid wordt een ouderwetse taveerne nagebouwd die het decor vormt. Ook worden in dit gedeelte van de stad oude ambachten uitgevoerd, zoals touwvlechten en palingroken.
De historische binnenstad is het decor van de concerten met topartiesten die optreden op een podium op het water tussen tientallen authentieke schepen. Op de Markt is een tweede podium te vinden waar zowel lokaal talent als grotere bands optreden.
Zo’n zestig authentieke schepen worden door een jury geselecteerd om tijdens dit maritieme festival in de historische binnenstad van Dokkum te liggen. De meeste schippers nodigen belangstellenden graag uit aan boord en laten hun schip zien. Grote viskotters, tjalken, skûtsjes en sleepboten vormen een prachtig schouwspel en doen de oude zeehaven van Dokkum terugkeren.
Meer informatie vind je hier.
Geschiedenis Dokkum
Voor mij als geschiedenisdocent is Dokkum vooral een jaartal: 754. In dat jaar werd Bonifatius en zijn gezelschap vermoord. Bonifatius was een katholiek uit een adellijke familie in het zuiden van Engeland. In Duitsland was hij al op verschillende plekken succesvol geweest met prediken en bekeren en tegen het einde van zijn leven, probeerde hij het nog eenmaal in Friesland. Hij kwam met een groot aantal geestelijken en werd daarom in ons land aangezien voor een vijandig leger. Bij Dokkum zou hij in een grote bijeenkomst een groot aantal mensen het sacrament van het vormsel toedienen. De plek die hij had uitgekozen was echter een belangrijke plaats voor de niet-christelijke Friezen en die vonden dit dus heiligschennis. Het werd een veldslag met een grote groep goed bewapende Friezen die Bonifatius en zijn gezelschap hebben gedood. Bonifatius had al aangegeven dat hij graag als een martelaar wilde sterven. Op die plek moest dan een klooster gesticht worden. Bonifatius is een belangrijke heilige geworden voor katholieken én oosters-orthodoxe gelovigen. In Dokkum zijn nog steeds plaatsen die aan hem herinneren. Zo is de stad een bedevaartsoord voor mensen die genezing zoeken in de heilige Bonifatiusbron en bezoek brengen aan de Bonifatiuskapel met het mooie processiepark en de 14 kruiswegstaties. Verder vind je nog een Bonifatiuskerk in de binnenstad en het Museum Dokkum houdt een tentoonstelling over hem.
Dokkum lag in de 8ste eeuw nog aan zee. Het Dokkumerdiep was toen een slenk van de Lauwerszee die tot door Dokkum liep. Later werd in het centrum van Dokkum een sluis (de Zijl) gebouwd. Het is nog goed aan de kades ten oosten van de Zijl te zien, die zijn hoog vanwege de hoge waterstanden ten gevolge van eb en vloed. Ten westen van de Zijl zijn de kades veel lager. Hier lagen de beurtschippers die mensen en goederen vervoerden naar de omliggende steden en dorpen. Toen in 1597 een havenplaats gezocht werd voor de vloot ter verdediging van het noorden van Nederland werd Dokkum als Admiraliteitsstad aangewezen. Het Admiraliteitshuis, waar nu het Museum Dokkum in gevestigd is, is het enige nog bestaande admiraliteitgebouw in Nederland. In 1646 werd de vloot verplaatst naar Harlingen in verband met het dichtslibben van het Dokkumerdiep. In de tachtigjarige oorlog was de stad heel even in handen van de Geuzen en daarvoor werd Dokkum tijdens de Waalse Furie voor gestraft en een groot deel werd verwoest. Daarna werd er een vesting gebouwd rond de stad. Wie vandaag de dag een rondje over de Bolwerken loopt, ziet dat de vormen van deze vesting nog volledig intact zijn. Dokkum werd een belangrijke handelsstad.
- Weimar Goethe; Bezienswaardigheden & Activiteiten - 30 augustus 2024
- Madrid Stedentrip; Bezienswaardigheden & Activiteiten - 10 juli 2024
- Tweede Wereldoorlog; interessante monumenten en musea in Nederland - 1 november 2022
Leave a comment