Gorinchem, of Gorcum/Gorkum, is een stad in de provincie Zuid-Holland. Het stadje is vooral bekend om de goed bewaarde vestingstad. Gorinchem ligt aan de rivieren de Linge en de Boven-Merwede. De gemeente heeft een station aan de westelijke MerwedeLingelijn (Dordrecht-Geldermalsen). De stad ligt deels in de Alblasserwaard en deels in de Tielerwaard. De grens ligt ongeveer op de Lingedijk. Het gezellige, historische stadje is niet groot en daarom heel leuk voor een dagje uit, maar ook goed te combineren met bijvoorbeeld Slot Loevestein.
Grote kerk van Gorinchem
De Grote kerk van Gorinchem staat op de Groenmarkt. De Grote Kerk is tegen de Grote Toren aangebouwd die ook ‘Sint-Janstoren’ wordt genoemd. Op de plaats waar nu de kerk staat, bevond zich een gotische hallenkerk. Sinds de reformatie in de 16de eeuw, werd het gebouw alleen simpelweg Grote Kerk genoemd. In de winter van 1813-1814 werd het gebouw zwaar beschoten. De Fransen waren in de stad, en de Russen en Pruisen lagen op de Merwede. De kerk werd daarna alleen nog met mooi weer gebruikt. Op 31 augustus 1844 moest de kerk gesloten worden en niet lang daarna werd het gebouw afgebroken. Architect Warnsinck uit Amsterdam kreeg opdracht een nieuw kerkgebouw te ontwerpen. Het werd een gebouw in romaanse en classicistische stijl en het werd tegen de Grote- of Sint-Janstoren uit de 15de eeuw gebouwd. Op 4 mei 1851 kon deze protestantse kerk in gebruik worden genomen voor de eredienst.
De muren en pilasters binnen zijn witgepleisterd maar de pilasters hebben beschilderde kapitelen. Het middenschip wordt overdekt door een spiegelgewelf, de zijbeuken door kruisgewelven. De PKN-gemeente heeft vier bijzondere statenbijbels die in 2012 en 2013 zijn gerestaureerd. Naast kerkdiensten wordt het kerkgebouw gebruikt voor exposities van kunstenaars. De toren is waarschijnlijk na een brand in 1361 ingestort. De huidige toren is 67 m hoog en werd rond 1450 gebouwd aan de westzijde van de kerk. De spits werd voltooid in 1517. Al tijdens de bouw waren er verzakkingen waardoor er een bijzondere knik in de toren is ontstaan. De toren staat ruim anderhalve meter uit het lood. Hij kan beklommen worden, bovenaan heb je een mooi uitzicht op de binnenstad en de wijde omgeving.
Vestingwallen
Rond 1600 werd de middeleeuwse stad een belangrijke vesting. De Tachtigjarige Oorlog was bezig en de vesting hield de Spanjaarden op afstand. In het Rampjaar 1672 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aangevallen door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen. Gorinchem werd een belangrijke vesting in de Oude Hollandse Waterlinie. Ook in de Nieuwe Hollandse Waterlinie bleef Gorinchem een strategisch bolwerk. De oorspronkelijke vestingwallen met bastions zijn nog bijna volledig intact. Het wandelpad over de vestingwallen loopt helemaal rond en geeft schitterende uitzichten over de rivieren.
Dalempoort
De Dalempoort is de enig overgebleven stadspoort van de oorspronkelijke vier die de vestingstad telde na de verbetering van de omwalling die in 1609 was afgerond. De andere drie waren de Kanselpoort, de Arkelpoort en de Waterpoort. De Dalempoort is gebouwd in 1597 en heeft een torentje met een uurwerk. Nu loopt er onder de poort een voetpad in de richting van de rivier de Merwede. Wie het pad volgt, krijgt een goed zicht op de korenmolen De Hoop.
Molen de Hoop
Molen De Hoop is een in 1764 gebouwde wal- en korenmolen. Deze stellingmolen staat op de stadswal aan de Boven-Merwede en is vanaf het water goed te zien. In 1900 werd een gasmotor in de molen geplaatst om ook bij windstilte te kunnen malen. Door het steeds minder in bedrijf zijn van de molen raakte deze in verval en in 1941 werd een actie gestart om de molens De Hoop en Nooit Volmaakt voor het nageslacht te bewaren. Enkele in 1944 dichtbij afgeworpen vliegtuigbommen hebben scheuren veroorzaakt in De Hoop en sindsdien heeft de molen problemen met vochtdoorslag. De gemeente Gorinchem kocht in 1951 de molen. In 1965 is De Hoop gerestaureerd; van 1993 tot 1995 is de molen weer uitgebreid gerestaureerd. In de molen bevinden zich twee maalstoelen en een mengketel. De molen draait soms in het weekeinde en is dan te bezichtigen.
Molen Nooit Volmaakt
Molen Nooit Volmaakt is een korenmolen. De molen stamt oorspronkelijk uit 1718, en werd gebouwd nadat zijn voorganger in 1717 door storm was verwoest. De molen werd vernieuwd in 1889 na een verwoestende brand. De huidige naam is afkomstig uit die periode: de molen werd hersteld met onderdelen van de oliemolen “Nooit Volmaakt”. Na de Tweede Wereldoorlog kwam de molen buiten bedrijf. In 1956 kocht de Gemeente Gorinchem de molen. Er werd een stadsmolenaar aangesteld die de beide walmolens regelmatig liet draaien. In 1995 werd de molen gerestaureerd. In augustus dat jaar werd de molen feestelijk geopend door Prins Claus. Hierna kwam de molen weer in bedrijf tot 2009. In januari 2017 is de molen, net als de drie andere molens overgedragen aan molenstichting Simav. De molen is op dit moment weer op vrijwillige basis in bedrijf en voor bezichtiging toegankelijk.
De Grote Markt
Dit gezellige plein is het hart van de stad. Hier vind je het oude stadhuis (nu museum), een mooie fontein en het Hugo de Groot poortje. Er zijn veel restaurants waar je binnen of op een terrasje lekker kunt lunchen of wat drinken.
Wilhelminafontein
De Wilhelminafontein is een monumentale fontein die in 1898 op de Grote Markt geplaatst werd vanwege de troonsbestijging van koningin Wilhelmina. Je ziet een zinken zuil met een vrouw met palmtak en lauwerkrans. De zuil staat in een bekken dat gedragen wordt door twee reigers en dolfijnen. Op de hoeken van het bekken zijn vier maskers als waterspuwers aangebracht. Het voetstuk van het bekken is op een kunstgranieten voetstuk geplaatst, waarin is gegraveerd: “Koningin Wilhelmina 31 Augustus 1898”. Het staat in een bassin dat geplaatst is op een sokkel van hardstenen treden. In de hoeken van het bassin zijn vier waterspuwende kikkers.
Hugo de Groot poortje
De beroemde rechtsgeleerde Hugo de Groot ontsnapte in 1621 uit Slot Loevestein in een boekenkist. De kist werd naar het huis van koopman Adriaan Daetselaar op de Grote Markt gebracht. Verkleed als metselaar kwam Hugo door dit poortje weer naar buiten en vluchtte via het veer over de Merwede naar Antwerpen. Sindsdien heet dit het Hugo de Groot poortje.
Lingehaven
De Lingehaven is een haven voor de recreatievaart. De haven is ontstaan door bebouwing van de oevers van de Linge. Lang was het een doorgaande scheepvaartroute en sinds de middeleeuwen een laad- en losplaats voor de stad. Rond de oude Lingehaven was nog veel werk en handel, van oudsher is Gorinchem het handelscentrum van de streek. Schepen voerden het graan aan dat werd met molens in de buurt gemalen.
- Molen “De Eendracht”, die olie uit zaden perste, stond vlakbij de haven en werd in 1916 afgebroken.
- Houtzaagmolen “De Phoenix” stond aan de Kortendijk en op de Havendijk bevonden zich opslagplaatsen voor hout.
- Er waren bierbrouwerijen en pottenbakkerijen, waar onder andere pijpen van klei werden vervaardigd.
- Al in de middeleeuwen lagen er drie houten bruggen over de haven. Dat waren de Korenbrug, de Visbrug en de Peterbrug. Het was een open verbinding tot 1793 toen de open houten Korenbrug veranderd werd. De oude Korenbrug werd vervangen door een waterkering tegen de hoge waterstanden in de Linge. De oude Peterbrug en Visbrug werden in 1865-1868 vervangen door een ijzeren draaibrug met stenen landhoofden. Ook de dubbele houten draaibrug over de Korenburgsluis vervangen door een ijzeren draaibrug.
Monumentale bouwwerken
Dit is in Betlehem
Het pand Dit is in Bethlehem is een monumentaal pand in de Gasthuisstraat op nummer 25. Het pand stamt uit 1566 en was oorspronkelijk een patriciërswoning. De gevel is gemaakt in renaissancestijl. Aan de zijkant van het gebouw staat met behulp van de muurankers het jaartal weergegeven. De gevel heeft verschillende beeldhouwwerken. Eén ervan toont een kersttafereel met de tekst ‘Dit is in Bethlehem’. De steen komt waarschijnlijk uit het Minderbroederklooster in de Arkelstraat (waar ook enkele martelaren van Gorcum gewoond hebben). Toen het klooster werd afgebroken na de verovering van de stad door de Watergeuzen, is deze steen uiteindelijk opgenomen in het pand aan de Gasthuisstraat. Er staat: “Vreest den Heer, doet Hem eer; want den dach van sterven haest Hem seer 1566”. Een tijd lang heeft in dit gebouw het museum gezeten tot het verhuisde naar het oude stadhuis aan de Grote Markt. Sinds 2011 is er een zelfstandige literaire boekhandel in gevestigd.
Musea in Gorinchem
Gorcums Museum
Het Gorcums Museum is te vinden in het oude stadhuis, een prachtig gebouw op de Grote Markt. Het heeft een collectie over de geschiedenis van de stad en een verzameling moderne kunst. Ook zijn er werken van diverse zeventiende-eeuwse schilders uit Gorinchem te zien. Op de eerste verdieping krijg je een overzicht van de geschiedenis van de stad vanaf de middeleeuwen tot nu. Over de Martelaren van Gorcum, de strijd tegen het water, de vestingwerken en portretten van bekende en onbekende Gorcumers, en de beroemde burgemeester Van Rappard.
Er is ook altijd een tijdelijke tentoonstelling. Dat kan gaan over design, een overzichtstentoonstelling van een kunstenaar of de geschiedenis van de stad en de omgeving. Iedere woensdag en tijdens de Culturele Zondag gratis entree.
Meer informatie vind je hier.
Hendrick Hamel Museum
Het Hendrick Hamel Museum gaat over Hendrick Hamel. Hij is in Korea, waar hij na een scheepsbreuk jaren gevangen zat, een nationale held. In Nederland is hij bijna vergeten, maar niet in Gorinchem waar zijn leven begon en eindigde. Hier staat het Hendrick Hamel Museum waar wordt verteld van de spannende reis van zijn leven.
Hendrick Hamel is een 17e-eeuwse zeevaarder die als eerste verslag legde over Korea, toen een gesloten land. In 1653 ging hij in Batavia aan boord op de Sperwer, een jacht voor de kustvaart van de V.O.C. In een enorme storm is het schip kapotgeslagen op de kust van Korea. Slechts 36 bemanningsleden overleven deze ramp en zij worden gevangen genomen. Na 13 jaar en 4 maanden weten Hendrick en 7 collega’s te vluchten naar Japan. Daar schrijft hij het boek “Journael”. Het boek werd een enorm succes in Europa en is vele malen herdrukt.
Meer informatie vind je hier.
Minimuseum Luisterpost Gorinchem
In 1955 (begin Koude Oorlog) kwam er een speciaal onderdeel van de Verbindingsdienst van de Landmacht naar de Vesting Gorinchem; het 105 Radioverkenningsbataljon. Deze eenheid nam twee Luisterposten in gebruik; één in Gorinchem en één op fort Vuren.
Hun taak was het verzamelen van militaire inlichtingen door het afluisteren van het militaire radioverkeer van de Russische eenheden in Oost Duitsland, de voormalige DDR. Deze eenheid wisselde een paar keer van naam en zou in 1967 als het 898 Radiobataljon Gorinchem weer verlaten. In dit minimuseum wordt over deze bijzondere periode uit de lange geschiedenis van de stad verteld door de toen gebruikte afluisterapparatuur werkend tentoon te stellen en op te knappen, zodat er een goed werkend afluister- en uitpeilstation gedemonstreerd kan worden. Het museum vind je in buurthuis De Aanlegsteiger, Vissersdijk 30 en is op afspraak te bezoeken.
Meer informatie vind je hier.
Stichting Stoomspuit Gorkum
Gorinchem heeft één van de vier nog werkende stoomspuiten van Nederland. In de oude brandweerkazerne in de vesting wordt de stoomspuit uit 1910 tentoongesteld én gedemonstreerd. Een groep enthousiaste vrijwilligers heeft van de vervallen stoomspuit weer een goed werkende machine gemaakt, die met stoomenergie een grote hoeveelheid water kan verpompen. Iedere zaterdag zijn er demonstraties en vertellen vrijwilligers hoe dit werkt. In de voormalige kazerne is ook een kleine tentoonstelling te zien over de geschiedenis van de brandweer. Een aantal keer per jaar komt de stoomspuit in actie bij evenementen in of buiten de stad.
Dankzij deze vrijwilligers blijft dit historische brandweermonument bewaard. De stoombrandspuit vormt niet alleen een deel van de brandweergeschiedenis, maar ook een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van Gorinchem. Jan van der Heyden, de uitvinder van onder andere de verbeterde brandspuit, werd geboren in Gorinchem (5 maart 1637). Hij woonde Op het Eind. Daar zie je een informatiebord.
Meer informatie vind je hier.
Met watertaxi naar Slot Loevestein
Slot Loevestein is een indrukwekkend slot uit de 14de eeuw, prachtig gelegen in het rivierenlandschap en midden in de natuur. Het slot heeft een belangrijke geschiedenis als middeleeuws tolkasteel, vesting en staatsgevangenis. De bekendste gevangene was Hugo de Groot. Hij ontsnapte in 1621 uit Loevestein in een boekenkist. Loevestein is nu een rijksmonument en museum. Het geheel is in de 20ste eeuw helemaal gerestaureerd. De aarden wallen, dubbele grachten, kruittoren, arsenaal, commandantwoning, taveerne en het straatje met soldatenhuisjes nemen je mee terug in de geschiedenis.
Buiten de Waterpoort vaar je met Riveer of de watertaxi naar Slot Loevestein. Riveer vaart van mei t/m september ieder weekend en in juli en augustus dagelijks. Buiten deze vaartijden kun je minimaal 1 dag van tevoren de watertaxi reserveren. De Watertaxi is er om buiten de normale dienstregeling en op afwijkende trajecten over te varen. De watertaxi vaart voor vaste tarieven van en naar Gorinchem, Woudrichem, Sleeuwijk, Vuren, Loevestein, Brakel, Herwijnen, Hardinxveld en Werkendam. Vooraf wel reserveren.
Meer informatie vind je hier.
Lees ook: Slot Loevestein met kinderen
Geschiedenis Gorinchem
Gorinchem is ontstaan doordat vissers en boeren rond het jaar 1000 een nederzetting stichtten op wat hoger gelegen land bij een monding van de Linge in de Merwede. “Gorinks Heem” betekent de woonplaats van de Goringa, de mensen van Goro.
In 1273 kocht Jan II van Arkel de havenplaats Gorinchem van de graaf van Bentheim. Aan het eind van de 13e eeuw werden rond de nederzetting wallen gevormd die versterkt waren met palissaden, dit in een poging zich te beschermen tegen de overheersing van de buurstaten Holland en Gelre. Ook werden de eerste openbare gebouwen gesticht, zoals de Heilige-Geestkapel, het Gasthuis en de Kanselarijkapel. Halverwege de 14e eeuw kwamen er stenen muren waar 7 poorten in zaten en 23 torens waardoor een echte stadswal ontstond. Otto van Arkel verleende Gorinchem op 11 november 1382 stadsrechten. Een grote stadsbrand in 1388 zorgde ervoor dat bijna de hele stad in vlammen opging. Door de aansluiting bij Holland bloeide de handel op en Gorinchem groeide uit tot de achtste stad van Holland. Aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog werd Gorinchem uit Spaanse handen bevrijd door de Watergeuzen en Willem van Oranje. Op 9 juli 1572 namen de calvinistische Watergeuzen 19 rooms-katholieke priesters en broeders gevangen en voerden hen weg naar Brielle waar zij in een turfschuur buiten de stadskern werden opgehangen. Deze geestelijken werden bekend als de martelaren van Gorcum. In het Gorcums Museum wordt hierover verteld.
Aan het eind van de 16e eeuw werden de stadsmuren vervangen door een nieuwe vestingwal met elf bastions. De nieuwe wal werd in 1609 afgerond en lag een stuk verder uit het centrum waardoor de stad tweemaal zo groot werd. Deze wal is nog bijna volledig intact. De vestingwal had vier stadspoorten, alleen de Dalempoort is nu nog over. De andere drie zijn in de 19e eeuw afgebroken. Aan het eind van de Franse overheersing werd de stad zwaar beschadigd door beschietingen van de terugtrekkende Franse troepen die zich in de vesting verschansten en de stad zich pas overgaf na drie maanden belegering. Dat was het Beleg van Gorinchem in het jaar 1813-1814. Vanaf 1815 ging de vesting Gorinchem deel uitmaken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Anders dan de oude waterlinie was dit geen linie van het gewest Holland, maar een belangrijke verdedigingslinie van het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden.
- Tweede Wereldoorlog; interessante monumenten en musea in Nederland - 1 november 2022
- Madrid Stedentrip; Bezienswaardigheden & Activiteiten - 24 januari 2022
- Groningen stad; bezienswaardigheden & activiteiten - 2 januari 2022
Leave a comment