Mooiste Hanzesteden Nederland, Duitsland & Europa

Hanzesteden zijn steden die aangesloten waren bij het Hanzeverbond, dat bestond tussen de 12e en de 16e eeuw. Dit was een samenwerkingsverbond tussen handelssteden in Europa. De steden van de Hanze werkten veel samen en hierdoor ontstonden veel handelsroutes door Europa. De Hanzesteden zijn voornamelijk in Duitsland, Nederland, België, de Baltische Staten, Noorwegen en Polen te vinden.

De steden hadden een sterke band met elkaar en werkten goed samen, hierdoor valt er veel geld te besparen door handel te combineren. Er werd vooral handel gedreven in zout, granen, vis, hout, wijn, bier, dierenhuiden en laken. In deze blog vertel ik kort over een flink aantal bekende en minder bekende Hanzesteden in Nederland en Europa. Het zijn vaak leuke, mooie en gezellige steden, allemaal een bezoekje waard.

Arnhem

Aan het begin van de middeleeuwen was Arnhem een boerengemeenschap. Akkerbouw en veeteelt waren de belangrijkste middelen van bestaan voor de inwoners. In 1233 kreeg Arnhem stadsrechten en daarna werd de stad omringd door een stadswal. Aan het begin van de 14e eeuw ontwikkelde Arnhem zich als de belangrijkste stad van de Veluwe. De akkerbouw en veeteelt werd langzaamaan verruild voor handel via land en via het water en Arnhem sloot zich aan bij het Hanzeverbond. Uit deze tijd vind je nog bijzondere bezienswaardigheden. Bijvoorbeeld de veertig middeleeuwse kelders die gerenoveerd zijn en met elkaar verbonden. Verder zijn er een aantal mooie kerken en musea te bezoeken.

Lees ook: Arnhem; uitjes en bezienswaardigheden

Deventer

Deventer is één van de vijf oudste steden van Nederland. Al in 952 wordt Deventer in een schenkingsoorkonde van koning Otto I als stad genoemd. De stad heeft het oudste stenen huis, het oudste wandelpark en met de Atheneumbibliotheek ook de oudste wetenschappelijke bibliotheek van Nederland. De ligging aan de IJssel was voor de handel essentieel. In het jaar 1046 had de stad al tolrecht en muntrecht. Er werd al veel handel gedreven met Duitse steden, dus was het een logische stap dat Deventer zich aansloot bij de Hanze. Het middelpunt van de binnenstad wordt gevormd door de Brink, een langgerekt marktplein omringd door bomen en terrassen. Hier vind je de Waag waarin het Historisch Museum Deventer en de VVV gevestigd zijn, het Speelgoed- en blikmuseum, het woonhuis van Rutger Jan Schimmelpenninck, de voormalige poortwoning Penninckshoek uit 1583, en het huis De Drie Haringen. De bekendste kerk is de Lebuïnuskerk, een laatgotische kerk met romaanse delen uit de 11de eeuw en een torenkoepel uit begin 17de eeuw. In de middeleeuwen was het de hoofdkerk van de stad.

Lees ook: Deventer; uitjes en bezienswaardigheden

Doesburg

Ooit begonnen als nederzetting aan de IJssel, was dat natuurlijk een goede basis voor handel met andere steden en landen. Het stratenpatroon is sinds de middeleeuwen niet veranderd. Ook zijn er nog steeds mooie gebouwen te zien uit die tijd. Eén van de belangrijkste en beroemdste handelswaar van Doesburg was de mosterd. De fabriek bestaat nog steeds en er is een interessant museum gevestigd. Elk jaar zijn er de Hanzefeesten. Dan voelt het alsof de middeleeuwen weer helemaal terug zijn. Er is muziek, straattoneel en je kunt eten en drinken wat de mensen destijds hadden.

Elburg

Elburg is een mooie, kleine vestingstad die vroeger aan de Zuiderzee lag en daarmee dus een goede handelspositie had. De prachtig bewaarde stadsgracht en verdedigingswallen omringen nog altijd de binnenstad. Eén van de vroegere toegangspoorten is bewaard gebleven. De meeste monumenten zijn bewaard gebleven en nu bewoond of als bedrijfspand in gebruik. Enkelen zijn te bezoeken of er zijn musea in gevestigd. Loop door de pittoreske steegjes en over de mooie kerkpaden.

Groningen

Groningse kooplieden dreven al in de 13de eeuw handel in de binnenlanden van Rusland. Ook was er veel contact met kooplieden uit veel steden aan de Oostzee zoals Riga, Tallinn en Gdansk. De Hanzetijd is terug te zien aan verschillende middeleeuwse gebouwen in de binnenstad. De pakhuizen aan het Hoge der A en het ‘Gotische Huis’ in de Brugstraat zijn qua bouwstijl en indeling vergelijkbaar met gebouwen uit andere Hanzesteden. En dan zijn er nog de middeleeuwse duigenbakjes die gevonden zijn in oude beerputten. Aan het materiaal is te zien dat ze geïmporteerd zijn uit het Oostzeegebied. Wandelend door de straten van de oude binnenstad kom je op verschillende plaatsen rijkversierde panden of hoge pakhuizen tegen die herinneren aan deze tijd en natuurlijk de prachtige Martinitoren. Deze pakhuizen lagen destijds vol graan, wol en huiden.

Een mooi voorbeeld is het Gotisch Huis, waar nu het Noordelijk Scheepvaartmuseum is gevestigd. Het oudste is Pakhuis Libau uit de veertiende eeuw, waarvan de begane grond (nu de kelder) een opslagruimte bood, net als de hogere verdiepingen. Op wat toen de eerste verdieping was, bevond zich een woonhuis met stookplaats. Ook op andere plaatsen in de stad werden woonhuizen gebouwd met kantoorruimte en opslagplaatsen, zoals het ‘Huis met de dertien tempels’ in de Oude Boteringestraat.

Lees ook: Groningen; uitjes en bezienswaardigheden

Harderwijk

Harderwijk kreeg in 1231 stadsrechten van de Graaf van Gelre. Daarna ontwikkelde de stad zich snel tot een belangrijke handelsstad, met een ligging aan de handelsroutes langs de Zuiderzee, de Noordzee en de Oostzee. Vanwege de stadsrechten mochten er ook week- en jaarmarkten worden georganiseerd. De Smeepoortenbrink werd gebruikt als marktplein. Belangrijke handelsproducten waren bosbessen, hout, laken en Amersfoorts bier. De grote zeewaardige koggen konden niet in Harderwijk aanleggen. De bootschuivers, leden van het Schuitevaardersgilde, brachten de handel met kleine bootjes van de koggen naar twee lange pieren, die voor de kust van Harderwijk lagen. Eén pier bevond zich ter hoogte van de Hooghe Bruggepoort en er was er één bij de Vischpoort. In het stadsmuseum leer je meer over de geschiedenis van Harderwijk en hier kun je ook een Hanzestadswandeling krijgen waarmee je langs alle belangrijke plekken loopt.

Kampen

Al in de 13de eeuw was Kampen een belangrijke handelsstad en had een grote vloot met koggeschepen. Hiermee werd zout uit Portugal verhandeld in de steden aan de Oostzee. Lang bleef Kampen een zelfstandige handelsstad, maar door het verzanden van de IJssel, ging het langzamerhand minder goed met de handel en voelde het zich gedwongen aan te sluiten bij de Hanze. De stad kreeg veel invloed binnen de Hanze. Na de Hollandse Oorlog was het klaar met de bevoorrechte positie van Kampen. Vanaf 1815 was vooral de tabaksindustrie belangrijk voor Kampen. De stad heeft nog veel over van haar middeleeuwse uiterlijk. Er zijn drie mooie stadspoorten bewaard gebleven en ook het stadhuis met het stadsmuseum is een bezoekje waard. Verder zijn er een aantal mooie kerken en gebouwen te zien.

Nijmegen

Vanaf de middeleeuwen ontwikkelde de Waal zich tot een belangrijke transportroute tussen Keulen en het Rijnland aan de ene kant, en Holland, Vlaanderen en Engeland aan de andere kant. Doorvoerhandel was vanouds belangrijk voor de Nijmeegse economie. Daarnaast hielden Nijmeegse kooplieden zich bezig met de import van wijn uit het gebied van de Rijn en de Moezel. Ook de handel over de Maas werd steeds belangrijker. Naast wijn waren de verhandelde producten zout, steenkool, ossen, haring, tarwe en ijzer.

Nijmegen kent een Benedenstad (aan de rivier de Waal) en een Bovenstad. In het Valkhof heb je een prachtig uitzicht over de Waal en in het park zijn onder andere de Sint-Nocolaaskapel, de Barbarossaruïne en Museum het Valkhof te vinden. Dit museum heeft een grote en belangrijke verzameling Romeinse archeologie en een bijzondere collectie moderne kunst. In dit museum zijn leuke activiteiten voor jong en oud. Via de Lange Hezelstraat, de oudste winkelstraat van Nederland, kom je langs middeleeuwse bebouwing en de Sint-Stevenskerk bij de Oude Markt. Op de Grote Markt staat de Waag.

In de renaissancestijl gebouwde waag zat een boterwaag, een stadswaag, een vleeshal (met poorten waardoor wagens konden rijden), enkele woningen en de militaire hoofdwacht. Iets verderop gelegen aan de Burchtstraat is het stadhuis, gebouwd in de 16de eeuw. Ook in de renaissancestijl met onder het stadhuis middeleeuwse gewelven.

Lees ook; Nijmegen, uitjes en bezienswaardigheden

Roermond

Roermond was een belangrijke handelsplaats aan de Maas en het was dan ook niet verwonderlijk dat zij zich, als eerste Limburgse stad, aansloot bij de Hanze. Roermond dreef al handel met andere Hanzesteden sinds de vroege middeleeuwen. Het was vooral beroemd om zijn laken. Ook was het een belangrijke doorvoerhaven voor de vele producten uit Dinant, Luik en Namen. Er zijn nog verschillende gebouwen uit de Hanzetijd te zien, onder andere het stadhuis. Verder heeft de stad een aantal prachtige kerken. Van de oude vestingwerken is de Cattentoren nog over.

Lees ook: Roermond, uitjes en bezienswaardigheden

Zutphen

De geschiedenis van Zutphen duurt al meer dan 1700 jaar. Begonnen als een Germaanse nederzetting, een belangrijk machtscentrum rond 1000 en een succesvolle handelsstad rond 1300. De stad kreeg stadsrechten aan het einde van de 12e eeuw en trad toe tot de Hanze. Het Wapen van Zutphen draagt nog altijd de symbolen van een Hanzestad. De stad werd ommuurd in de 13e eeuw en uitgebreid. In 1284 en 1336 vonden in Zutphen grote stadsbranden plaats. Dit had tot gevolg dat de rijke stad in snel tempo ‘versteende’. Huizen werden in baksteen gebouwd.

Vele tientallen huizen dateren nog van kelder tot kap uit de 14e eeuw. Zutphens gouden eeuw was de 14e eeuw. De stad nam deel aan de Oostzeehandel en had handelsfactorijen aan de Sont in Skanör op het zuidwestelijke puntje van Schonen en Dragør op het eiland Amager. In de Rijnhandel was de stad zeer actief dankzij diverse tolvrijheden. De stad wordt ook wel Torenstad genoemd vanwege de vele historische gebouwen met een toren. Uiteraard een aantal mooie kerken, maar ook een aantal andere gebouwen zoals een geschuttoren en de Wijnhuistoren. Ook de Berkelpoort is een bezoekje waard.

Lees ook: Zutphen, uitjes en bezienswaardigheden

Zwolle

Al in de nieuwe steentijd, ongeveer 10000 jaar voor Christus, woonden hier rondtrekkende stammen op de hogere gedeelten. Deze stammen worden ook wel het Isalavolk genoemd, naar de rivier de IJssel. Ook zijn er sporen uit de bronstijd gevonden. De stad is in de middeleeuwen ontstaan op een dekzandrug tussen de IJssel en de Overijsselse Vecht aan het riviertje de Aa. Dit was een hoger gelegen en bewoonbare plek in het verder moerassige landschap.

Men noemde een plek als deze een “suol”. Je merkt de zandrug nog steeds door de hoogteverschillen in de stad. Zo ligt de Sassenstraat hoger dan het Grote Kerkplein. In 1448 kreeg de stad stadsrechten en kwam het bij het Duitse Rijk en de Hanze. Er werd vooral zout, graan, hout, ijzer, vis, wijn, bier en dierenhuiden verhandeld. Naast een aantal mooie kerken is ook het stadhuis bezienswaardig. Van de voormalige stadsmuur is alleen de Sassenpoort nog overgebleven. Museum de Fundatie is het bekendste museum van de stad. Hier vind je moderne kunst.

Lees ook: Zwolle, uitjes en bezienswaardigheden

Brugge – België

In de 12e eeuw kreeg Brugge een directe verbinding met de Noordzee. Verschillende overstromingen hadden een diepe en brede geul achtergelaten en met de Stormvloed van 1134 ontstond het Zwin en via de er in uitmondende Reie was er een verbinding met de Noordzee. Grotere schepen, vooral de kogge, konden nu tot dicht bij Brugge varen. Op het einde van de vaargeul werd door Filips van de Elzas in 1180 een nieuwe stad gebouwd, Damme. Als schepen werden overgeladen op binnenschepen in Damme was Brugge nog steeds bereikbaar.

Brugge lag in het centrum van de Vlaamse lakenhandel en in 1200 had Boudewijn IX er een jaarmarkt opgericht. Brugge groeide uit tot de belangrijkste haven in Noordwest-Europa en was in de 14e en 15e eeuw een wereldmarkt. Aanvankelijk deden de Bruggelingen actief mee aan de handel, maar na verloop van tijd werd dit overgenomen door de buitenlandse kooplieden.

Met het Huis der Oosterlingen verwierf het Hanzekantoor in Brugge in 1442 een gebouw in Brugge, dat in 1478 door grotere nieuwbouw aan het Oosterlingenplein werd vervangen. Het bleef echter bij de vergaderingen en het gebruik van de Karmelietenklooster, waar de kerk van de Hanzekooplui in Brugge was. Met de toenemende verzanding van het Zwin in de 15e eeuw verminderde de betekenis van Brugge als handelsplaats. In 1520 werd het kantoor naar Antwerpen verplaatst en na de bezetting door de Spanjaarden in 1585, naar Amsterdam. Langs de genoemde plekken en straten vind je nog steeds de gebouwen en sfeer van toen.

Lees ook: Brugge, uitjes en bezienswaardigheden

Bergen – Noorwegen

Bergen is ontstaan in 1070 en door de handel in vis uit Noord-Noorwegen en granen uit Europa, vestigde in 1343 de Hanze hier een Hanzekantoor. Het Hanzekantoor, samengesteld uit meer dan twintig gebouwen, werd al snel een complete woon- en werkwijk: Bryggen. Om brand in de nauw gebouwde wijk te voorkomen, waren alle gebouwen onverwarmd. De enige verwarmde ruimtes bevonden zich in van steen gebouwde achtervertrekken, Schøtstuene, die de kooplieden ook als vergader- en rechtszaal gebruikten. Door een grote brand in 1702 en één in 1955 werden vrijwel alle gebouwen, die grotendeels van hout waren gemaakt, vernietigd. In beide gevallen werd alles in de oude stijl herbouwd, hoewel er ook kelders zijn die uit de 15e eeuw dateren. De kerk voor de Duitse kooplieden was de Mariakerk. Nu herbergen de huisjes van Bryggen souvenirwinkeltjes, eet- en drinkgelegenheden en musea.

Lübeck – Duitsland

De stad Lübeck ligt in de Noord-Duitse Laagvlakte aan de benedenloop van de Trave, een bevaarbare rivier die ongeveer 17 kilometer van het oude stadscentrum in het stadsdeel Travemünde in de Oostzee uitmondt. Het stadscentrum ligt op een heuvel die een waard tussen de rivierlopen van de Trave en de Wakenitz vormt.

Daarnaast doorsnijdt het Elbe-Lübeckkanaal het stadsgebied van Krummesse tot aan de Trave. De ligging aan de Trave was uiteraard zeer belangrijk voor de ontwikkeling van de stad als Oostzeehaven en de snelle ontwikkeling tot Noord-Europees machtscentrum in de Middeleeuwen en één van de belangrijkste Hanzesteden in Duitsland. Het middeleeuwse stadscentrum staat in zijn geheel op de UNESCO werelderfgoedlijst en is een bezoek meer dan waard. De twee stadspoorten zijn ook schitterend.

Hamburg – Duitsland

De graaf van Holstein wordt beschouwd als de tweede stichter van de stad Hamburg. In 1143 sticht hij Lübeck, maar hij raakt deze stad in 1158 kwijt aan hertog Hendrik de Leeuw van Saksen. Daarop besluit hij bij de Altstadt van Hamburg een handelsstad te stichten. Deze marktstad Nieuw-Hamburg ontwikkelt zich in hetzelfde tempo als Lübeck. Op 7 mei 1189 krijgt de nieuwe stad handels- en scheepvaartprivileges van keizer Frederik I.

Als aan de bedreiging door Denemarken in 1227 door de slag bij Bornhöved een eind is gekomen, groeit de stad enorm. De oude aartsbisschoppelijke stad wordt door de graaf van Holstein in 1228 gekocht, zodat beide stadsdelen nu in handen van de graaf van Holstein zijn. De sterke groei is te danken aan de centrale ligging ten opzichte van de belangrijkste handelsroutes op de Noordzee en de Oostzee en het lidmaatschap van de Duitse Hanze.

De haven van Hamburg is ook nu nog zeer belangrijk. Het is de derde haven van Europa, na Antwerpen en Rotterdam. Het is een mooie stad om te bezoeken met veel historische monumenten. In een aantal musea kom je meer te weten over de rijke geschiedenis van de stad: Scheepvaartmuseum Museumshafen, Internationales Maritimes Museum, Museum für Hamburgische Geschichte.

Lees ook: Hamburg, uitjes en bezienswaardigheden

Gdansk – Polen

Aan de monding van de Wisła ontwikkelde zich in de prehistorie een havenplaats, die werd beschermd door een met aarden wallen en houten palissaden versterkte burcht. In de 12de en 13de eeuw ontwikkelde er zich een gemeente van kooplieden uit Lübeck. Zij kregen in 1224 van de hertog een autonoom recht om hun gemeente te besturen, met als centrum de Marienkirche. De Noord-Duitse kooplieden maakten van Danzig naar westers model een stad met moderne bestuursinstellingen.

Deze stad werd lid van het Hanzeverbond van Noord-Duitse steden en overvleugelde het Deens-Zweedse handelsmonopolie op de Oostzee. De stad kreeg een stenen omwalling. In de 14de eeuw kwam uit geheel Noord-Duitsland en ook uit de Nederlanden een stroom kooplieden en handwerkers naar Danzig. De stad breidde zich uit van 5.000 tot, aan het einde van de middeleeuwen, 30.000 inwoners en werd daarmee de grootste stad van het oostelijke Oostzeegebied.

Cultureel oriënteerde de stad zich op het westen, en economisch werd zij de draaischijf tussen Oost en West. Ook architecten kwamen uit de Nederlanden dus veel gebouwen in de stad doen dan ook Nederlands/Vlaams aan. Vooral rondom Ulica Długa en Długi Targ bevinden zich veel gereconstrueerde gebouwen uit de Hanzetijd zoals het Artushof, de Gouden (Stockturm) en de Groene Poort (Grünes Tor).

Riga – Letland

Het gebied aan de monding van de Westelijke Dvina vormde een ideale vestigingsplaats voor de plaatselijke vissersbevolking. Het vissersdorp Riga werd later een belangrijke handelsoverslagplaats. Riga werd een economische poort tussen Midden- en West-Europa enerzijds en Rusland anderzijds. In 1282 werd de stad lid van het Hanzeverbond en daarmee verstevigde de stad zijn politieke en economische positie. Later werd Gdansk belangrijker. In de mooie middeleeuwse binnenstad vind je vele bezienswaardigheden, zoals de Dom, de Petruskerk en het Slot. Het Zwarthoofdenhuis was het gildehuis van de Duitse kooplieden.

Tallinn – Estland

Tallinn werd voor het eerst in een Arabische bron genoemd, in 1154. De nederzetting heette toen Rävala, later Reval, een naam die de stad bij de Duitsers en de Russen, maar ook bij de Nederlanders, tot in de twintigste eeuw zou houden. In 1219 raakte de stad in het bezit van de Deense koning Waldemar II die een burcht liet bouwen op de Domberg (Estisch: Toompea). De stad trad in 1252 toe tot de Hanze. De stad groeide door een exclusief handelsmonopolie met Novgorod, de Russische handelsstad die in 1478 door Moskou werd veroverd. Sindsdien probeerde Moskou ook in Estland vaste voet te krijgen wat voor een periode van invallen en verwoestingen zorgde.

De Hanze heeft de geschiedenis en het uiterlijk van Tallinn zeer bepaald: er zijn vele koopmanshuizen en pakhuizen uit deze tijd. De binnenstad is grotendeels ommuurd, en deze stadsmuur is voorzien van een groot aantal pittoreske torens. Net als in sommige Nederlandse steden hebben torens en poorten er bijnamen: een van de verdedigingstorens heet Kiek in de Kök (‘Kijk in de Keuken’ in het Laagduits, de taal van de Hanze). Verder zijn er de torens Lange Herman (Pikk Hermann) en Dikke Margareta (Dicke Margarethe, Paks Margareeta).

De oude stad bestaat uit twee gedeelten: de Domberg (Toompea), waar de adel en de geestelijkheid woonde, en de benedenstad. Deze delen worden gescheiden door een muur en verbonden door twee straatjes: Lühike jalg (het ‘Korte Been’) en Pikk jalg (het ‘Lange Been’). Oorspronkelijk waren de Domberg en de benedenstad twee steden, elk met een eigen bestuur: op en rondom de Domberg woonde de Duits-baltische elite van adel en hogere burgerij.

Lees ook: Tallinn, uitjes en bezienswaardigheden

Krakau – Polen

Krakau ontstond rond een natuurlijke heuvel, de Wawel. De stad kwam tot ontwikkeling op een kruispunt van oude handelswegen: de Barnsteenroute van de Oostzee naar Rome, en de route van Byzantium naar Neurenberg. Op de Wawel werd een burcht gebouwd, waar gedurende vijf eeuwen de Poolse koningen resideerden. Vóór de 13de eeuw kende Polen geen steden in de toenmalig moderne betekenis. Krakau was een marktplaats bij een vorstelijke residentie.

Het idee van een zichzelf regerende stad met vrije stadsburgers, georganiseerd in gilden van handels- en ambachtslieden, paste niet in de Poolse feodale samenleving waarin alleen de adel een zekere vrijheid bezat en het volk zich in horigheid onder deze kaste moest schikken. De Poolse vorsten zagen echter in dat de primitieve economie van Polen alleen tot bloei zou kunnen komen als ondernemende burgers zich in vrijheid konden ontwikkelen.

De weerstand om de horigen die vrijheid te geven was onder de adel zo groot dat besloten werd om belangrijke marktplaatsen wel tot stad te verheffen, maar voor die nieuwe steden het Poolse recht niet aan te passen. In Midden-Europa was voor dat doel het zogenaamd Duitse stadsrecht voorhanden en in het geval van Krakau werd in 1257 meer specifiek het Maagdenburger recht overgenomen. Het centrum van de stad is als enige in Polen onbeschadigd uit de oorlogen gekomen. De oudste gebouwen komen uit de 11e en 12e eeuw. Begin je bezoek op de Grote Markt, één van de mooiste pleinen van Europa. Hier zie je onder andere de kathedraal en de lakenhal. Ook moet je zeker even de Burchtheuvel Wawel bezoeken.

Lees ook: Krakau, uitjes en bezienswaardigheden

Meer informatie vind je hier.